Skip to main content

गणगौर v/s पुष्टिमार्ग

गणगौर v/s पुष्टिमार्ग

राजस्थान में शैव-शाक्त राजाओं का आश्रय लेने से पूर्व पुष्टिमार्गीय सेवाप्रणाली में शिव-पार्वती (गण-गौर) मनाने की परंपरा नहीं थी। 

उदाहरणतया, हमारे मांडवी घर के मूलपुरुष नि ली श्रीद्वारकानाथजी वि.सं.1735 लिखित सेवाविधि की पुस्तक में गनगौर का नामोल्लेख तक नहीं है। इसी तरह वस्त्र-श्रृंगार भी अधुना प्रचलित प्रकार से विपरीत छापा के धरने का ही उल्लेख है। तीज के दिन हरे छापा के वस्त्र तथा टिपारा के श्रृंगार होते थे।

बाद में "लौकिकत्वं वैदिकत्वं कापट्यात्" में कहे अनुसार लोकानुरोधवश इसका समावेश सेवाप्रणाली में किया गया। उसमे भी श्रीको चुंदड़ी के वस्त्र धराना और गुंजा पुआ आदि का भोग धरना इससे अधिक ओर कुछ नहीं। कीर्तन में गनगौर के अनुरूप पुष्टिमार्गीय लीलाभवना खोजली गई। जैसे : "नंदघरनि वृखभानघरनि मिल कहति सबन गनगौर मनाओ ... घूमर खेलो ...राधा गिरिधर लाड़ लड़ाओ... गूंजा पुआ बहु भोग धराओं...". 
किंतु पुष्टिमार्ग के किसी भी मूल ग्रंथों में, वैष्णव वार्ताओं में या किसी भी घरकी सेवाप्रणाली में इन दिनों में शिवपार्वती का पूजन वैष्णवों को करना चाहिए ऐसा विधान नहीं है। क्यूंकी यह अन्याश्रय है।

हो सकता है कि स्मार्त राजाओं के भयसे किसी समय वल्लभकुल के घरों में गनगौर की प्रतिष्ठा और भगवतमहाप्रसाद से शिवपार्वती की पूजा की जाती होगी। वह उनकी उस समय मजबूरी होगी! किंतु आज, ऐसा कोई भय नही होने पर भी, सम्प्रदाय सिद्धांत से विपरीत जाकर गनगौर को पूजन करना और उसकी बधाई बांटना दुर्भाग्यपूर्ण है और गणेशचतुर्थी को गणेश पूजन तथा दीपावली पर लक्ष्मीपूजन की ही तरह पुष्टिमार्ग में अन्याश्रयापराध ही है।

गोस्वामी शरद

Comments

Popular posts from this blog

માતાજીના છંદ - અમીચંદ

  માતાજીના છંદ - અમીચંદ    અંબા મા તારું દર્શન દુર્લભ, દર્શનથી દુઃખ ભાંગે છે, અરજ કરી માને શીશ નમાવું, ધનભાગ્ય મારું આજે છે...   લક્ષ ચોર્યાશી ફેરા ફરીને, મનસા અવતાર ધરાવ્યો છે, ગુલામ તમારો આવ્યો મુસાફર, માયામાં લપટાયો છે...   કામ, ક્રોધ, મોહ, મત્સર, માયા દુર્મતિ પર ધાયો છે, લોભ લહેર એક નદીયા વહે છે, ઉસમેં જીવ દુભાયો છે...   તુમ બીના પાર ઉતારે કોણ મા, ભક્તને કે શિર ગાજે છે, અરજ કરીને માને શીશ નમાવું, ધનભાગ્ય મારું આજે છે...   કોઈ વખત જીવ જાયે ધરમ પર, માયા પાછી લપટાવે છે, આકીન અમારું રહેતું નથી, મારું પાપ મને અથડાવે છે...   હવે ઉપાય શું કરું માતાજી, હમકું કોઈ બતાવે છે, ચાકર બેઠો ચિત્તમાં તમારો, દિલમાં બહુ ગભરાવે છે...   મારી હકીકત તું સહુ જાણે, ઘટઘટમાં તું બિરાજે છે, અરજ કરી માને શીશ નમાવું, ધનભાગ્ય મારું આજે છે...   માન નિરંજન તું દુઃખભંજન, નિરધનને ધન આપે છે, વાંઝિયા હોય તેનું મેણું ટાળી, તેને તું ફરજંદ આપે છે...   ભક્ત કરે મા ભક્તિ તમારી, તેને તું દર્શન આપે છે, જન્મોજનમનાં પાપ નિવારણ, એક પલકમાં કાપે છે...   બહુચર-

SBI ATM Card Application Form - State Bank of India

આઝાદ ભારત વડાપ્રધાન અને અંગ્રેજી શાસન અને શાસનનો સમયગાળો

 👌માહિતી એકઠી કરનાર મિત્રને અભિનંદન, એકવાર વાંચો અને દસ લોકોને મોકલો.    1 = 1193 મુહમ્મદ ઘોરી    2 = 1206 કુતુબુદ્દીન ઐબક    3 = 1210 અરમ શાહ    4 = 1211 ઇલતુત્મિશ    5 = 1236 રુકનુદ્દીન ફિરોઝ શાહ    6 = 1236 રઝિયા સુલતાન    7 = 1240 મુઇઝુદ્દીન બહરામ શાહ    8 = 1242 અલ્લાઉદ્દીન મસૂદ શાહ    9 = 1246 નસીરુદ્દીન મેહમૂદ    10 = 1266 ગિયાસુદીન બાલ્બન    11 = 1286 કાઈ ખુશરો    12 = 1287 મુઇઝુદ્દીન કૈકુબાદ    13 = 1290 શામુદ્દીન કોમર્સ           1290 ગુલામ વંશનો અંત    (રાજ્યકાળ - લગભગ 97 વર્ષ)    ખિલજી વંશ    1 = 1290 જલાલુદ્દીન ફિરોઝ ખિલજી    2 = 1296 અલાદ્દીન ખિલજી    4 = 1316 સહાબુદ્દીન ઓમર શાહ    5 = 1316 કુતુબુદ્દીન મુબારક શાહ    6 = 1320 નસીરુદ્દીન ખુસરો શાહ    7 = 1320 ખિલજી વંશનો અંત    (રાજ્યકાળ - લગભગ 30 વર્ષ)    તુગલક વંશ    1 = 1320 ગિયાસુદ્દીન તુઘલક I    2 = 1325 મુહમ્મદ બિન તુગલક II    3 = 1351 ફિરોઝ શાહ તુગલક    4 = 1388 ગિયાસુદ્દીન તુગલક II    5 = 1389 અબુ બકર શાહ    6 = 1389 મુહમ્મદ તુગલક III    7 = 1394 સિકંદર શાહ પ્રથમ    8 = 1394 નસીરુદ્દીન શાહ દુસરા    9 = 1395 નસરત શા